To Δημοτικό Σχολείο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού. Πρόκειται για ένα κτίριο που ξεχωρίζει με την επιβλητική του παρουσία.
Κτίστηκε σύμφωνα με μαρτυρίες αλλά και ένα απογραφικό δελτίο του σχολείου το 1907. Λέγεται ότι το 1906 έπεσε η ιδέα για ίδρυση σχολείου στο χωριό κι έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. ΄Ετσι συστήθηκε μια επιτροπή για την επίτευξη του σκοπού. Συγκεντρώθηκαν οι πρώτες προσφορές των κατοίκων αλλά την ιδέα στήριξαν και οι μετανάστες Ξινονερίτες από τον Καναδά, την Κωνσταντινούπολη και αλλού, ενισχύοντας οικονομικά την προσπάθεια.
Ακολούθησαν δωρεές κατοίκων, κυρίως σε κτήματα και το μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης καλύφθηκε με έσοδα που προήλθαν από την εκποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Μεγάλη ήταν όμως και η συνεισφορά των κατοίκων με προσωπική εθελοντική εργασία.
Η ανέγερση του σχολείου ξεκίνησε το 1907 κι ολοκληρώθηκε το 1910.
Το κτίσμα είναι ένα τριώροφο οικοδόμημα με ορθογώνια κάτοψη και κεραμοσκεπή. Η κύρια όψη του είναι ιδιαίτερα διακοσμημένη με οριζόντιες κορνίζες, ψευδοπαραστάδες και πλαίσια ανοιγμάτων. Χαρακτηρίζεται για τη συμμετρική οργάνωση των ανοιγμάτων του γύρω από έναν κεντρικό κατακόρυφο άξονα, ο οποίος φέρει κεντρικό αέτωμα. Στη μέση του αετώματος έχει οπή για τη διέλευση του αέρα χωρίς αντίσταση.
Στην οπή αυτή, μεταγενέστερα, τοποθετήθηκε ρολόι, αλλά αφαιρέθηκε στη συνέχεια διότι υπήρχε κίνδυνος πτώσης του αετώματος.
Όλα αυτά τα αναγεννησιακά και μπαρόκ στοιχεία, που μαρτυρούν μια εκλεκτικιστική διάθεση στη μορφολογική οργάνωση των όψεων, οδήγησαν το 1988 το Υπουργείο Πολιτισμού να χαρακτηρίσει το σχολείο και τον περιβάλλοντα χώρο του ως έργο τέχνης (ΦΕΚ 635/Β/30-08-88). Από τότε υπάγεται στην 4η εφορία Νεότερων Μνημείων κι απαγορεύεται οποιαδήποτε παρέμβαση επί του κτιρίου.
Το σχολείο έχει υπόγειο, ισόγειο, πρώτο και δεύτερο όροφο. Το πάχος της πέτρας (λιθοδομής) στο ισόγειο είναι 76 εκ., στον πρώτο όροφο 70 εκ. και στον δεύτερο 65 εκ. Τα ενδιάμεσα χωρίσματα που φέρουν φορτία έχουν, τόσο στο ισόγειο όσο και στον πρώτο όροφο, πάχος 60 εκ. Οι τοίχοι που δεν έχουν φορτία είναι κι αυτοί λιθόκτιστοι, πάχους 30 εκ., χωρίζουν το χώρο σε αίθουσες διδασκαλίας, συντελούν στην εσωτερική αρχιτεκτονική διαρρύθμιση και ορισμένοι απ? αυτούς συνεργάζονται στη μεταβίβαση φορτίων των πατωμάτων. Το ισόγειο έχει τέσσερις αίθουσες διδασκαλίας, το κυλικείο και τις τουαλέτες , οι οποίες μεταφέρθηκαν εδώ από το 2004. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν πέντε αίθουσες διδασκαλίας και το γραφείο Διευθυντή και Διδασκόντων . Στον δεύτερο όροφο ο χώρος είναι ενιαίος χωρίς ενδιάμεσα χωρίσματα. Στηρίζεται σε σωληνωτά υποστυλώματα τα οποία στενεύουν προς τα πάνω. Χρησιμοποιείται για διάφορες σχολικές εκδηλώσεις και στη δυτική πλευρά της αίθουσας έχει υπερυψωμένη σκηνή για θεατρικές παραστάσεις.
Το ισόγειο έχει τέσσερις αίθουσες διδασκαλίας, το κυλικείο και τις τουαλέτες, οι οποίες μεταφέρθηκαν εδώ από το 2004. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν πέντε αίθουσες διδασκαλίας και το γραφείο Διευθυντή και Διδασκόντων. Στον δεύτερο όροφο ο χώρος είναι ενιαίος χωρίς ενδιάμεσα χωρίσματα. Στηρίζεται σε σωληνωτά υποστυλώματα τα οποία στενεύουν προς τα πάνω. Χρησιμοποιείται για διάφορες σχολικές εκδηλώσεις και στη δυτική πλευρά της αίθουσας έχει υπερυψωμένη σκηνή για θεατρικές παραστάσεις.
Το 1912 οι Τούρκοι, φεύγοντας από τη Μακεδονία ,πυρπολούν το σχολείο με αποτέλεσμα να υποστεί σοβαρές ζημιές και να καταστραφεί το όποιο αρχείο υπήρχε. Ένα χρόνο αργότερα, το 1913, αποκαταστάθηκαν οι ζημιές και λειτούργησε το σχολείο ως διθέσιο και άλλοτε ως μονοθέσιο. Από το 1916 με την κατάληψη της Φλώρινας από τις βουλγαρικές δυνάμεις και μέχρι το 1918 καταγράφεται παρουσία γαλλικών και άλλων συμμαχικών στρατευμάτων στην περιοχή. Την περίοδο αυτή το δημοτικό σχολείο του Ξινού Νερού καθώς και άλλα δημόσια κτίρια μετατρέπονται σε πρόχειρους νοσοκομειακούς χώρους φροντίδας των τραυματιών του μετώπου. Την περίοδο της κατοχής (1941-45) είχε 450 μαθητέςκαι εξυπηρετούσε και στρατιωτικές ανάγκες.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία το 1919 προάγεται σε 3/θέσιο. Με το ΦΕΚ 26/8-2-34 σε 4/θέσιο και με το ΦΕΚ 95/1-2-36 σε 6/θέσιο. Το 1963 υποβιβάζεται σε 5/θέσιο και από το 1980 προάγεται πάλι σε 6/θέσιο όπως παραμένει μέχρι σήμερα. Το 1990 συνενώνεται με τα δημοτικά σχολεία του Φανού και του Ροδώνα (ΦΕΚ 113, τ.α΄ 31-8-90).
